Evde (Hibrit) Çalışmada İş Sağlığı ve Güvenliği

İşverenin evde (hibrit) çalışmada iş sağlığı ve güvenliğini sağlaması, herhangi bir iş kazası ve meslek hastalığı ortaya çıkmadan alınması gereken önlemleri, Evden (Hibrit) Çalışma sisteminde teknostres ve zoom yorgunluğu için gerekli önlemleri almayı, meslek hastalıklarına neden olacak faktörleri düzeltmeyi ve bir iş kazası olması halinde işçinin uğrayacağı zararları karşılamayı kapsamaktadır.

İş sağlığı ve güvenliğine dair düzenlemelerin temel amacı iş kazası sonucunda zararın giderilmesinden ziyade iş kazası olmaması için gerekli önlemlerin alınmasını ve çalışma sırasında işçilerin fiziksel ve psikolojik risklere karşı korunmasını sağlamaktır. Konu ile ilgili olarak İş Kanunu’nun 77 vd. maddelerindeki düzenlemeler, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle birlikte yürürlükten kaldırılmıştır. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda, İş Kanunu’nun 4. maddesinde yer alan sınırlamalar söz konusu olmadığı için bu Kanunun kişiler açısından uygulanma alanı, İş Kanunu’ndan daha geniştir. Bu süreçten sonra İş Kanunu’na Evden (Hibrit) Çalışmaya ilişkin hükümlerin eklendiği değerlendirilerek, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda düzenlenen işyerinden iş organizasyonunun anlaşılması gerekmektedir.[1]

Evden (Hibrit) Çalışmada ise işverenin iş sağlığı ve güvenliğini koruma borcu Kanun’un 14/6. maddesi ve Evden (Hibrit) Çalışma Yönetmeliği’nin 12. maddesinde düzenlenmiştir.[2]

İşverenin hakimiyet alanının azaldığı Evden (Hibrit) Çalışma biçiminde 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’ndaki düzenlemelerin hangilerinin uygulanıp, uygulanmayacağı tartışılmıştır. Evden (Hibrit) Çalışma sisteminde işin işyeri dışında görülmesi işverenin iş sağlığı ve güvenliğini sağlama borcunu ortadan kaldırmamakla birlikte çerçevesinin belirlenmesi özellik arz etmektedir. Bu kapsamda uzaktan çalışan işçilere niteliği gereği uygulanamayacak hükümler dışında[3] iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin düzenlemeler uzaktan çalışan işçiyi de kapsayacaktır.[4] İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun gerekçesinde; “İşçi artık yeni teknoloji sayesinde gerektiğinde evden çalışabilmektedir. Bir mesleğin icrası sırasında işten kaynaklanan ve herhangi bir ayrıma tabi tutulmadan risklere karşı, çalışanların tamamının sağlığının ve güvenliğinin sağlanması gerekmektedir.” ifadeleri de kanun koyucunun uzaktan çalışan işçileri kanun kapsamı dışına almadığını göstermektedir.

İşçinin evde (hibrit) çalışmada iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasına dair işverenin yükümlülükleri sınırlı sayıda sayılmamıştır. İşveren özellikle yapılan işin niteliği doğrultusunda gerekli ekipman ve makineleri sağlama, gerekli hallerde sağlık raporu temin edilmesi ve uygun rapor olmaksızın işe başlatmama, gerekli mesleki ve iş sağlığı güvenliği eğitimlerin alınmasını sağlama, iş kazası ve meslek hastalıklarını süresinde bildirme ve riskleri analiz etme ve diğer önlemleri alma borcu altındadır.[5]

İşverenin iş sağlığı ve güvenliğini sağlama borcunun bir yansıması da işçilerin iş sağlığı ve güvenliği alanında bilgilendirilmeleri olup, konu İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 16. maddesinde düzenlenmiş,[6] aynı kanunun 26/1-g maddesi[7] ile yükümlülük ihlali idari para cezası yaptırımına bağlanmıştır. Yükümlülüğe aykırı davranılması akabinde iş kazasının gerçekleşmesi halinde ise eğitim verilmemesi işverenin kusur oranının belirlenmesinde dikkate alınacaktır.[8]

ILO’nun 155 sayılı Sözleşmesi ile paralel olarak İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 17. maddesi kapsamında çalışanlara eğitim verilmesi yükümlülüğü düzenlenmiştir. Eğitimlere ilişkin olarak İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik[9] kapsamında iş sözleşmesi türü ayrımı güdülmeksizin eğitim verme yükümlülüğü düzenlenmiştir. Yönetmeliğin 12. maddesinde eğitimin uzaktan yapılabileceği düzenlemesi ise özellikle uzaktan çalışanlara eğitimin verilmesi açısından kolaylık sağlayacaktır. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 26/1-ğ maddesi[10] uyarınca eğitim yükümlülüğünün ihlali idari para cezası yaptırımına bağlanmıştır.[11]

Evden (Hibrit) Çalışma sisteminde; işverenin eğitim, bilgilendirme, ekipman sağlama ve uygun talimatlar vermesi yükümlülükleri yanında işçiler tarafından tedbirlere uyulup uyulmadığını denetleme yükümlülüğü bulunmaktadır. Ancak işin evde görülmesi, işverenin denetim yükümlülüğü ile işçilerin özel hayatın gizliliği, konut dokunulmazlığı hakları arasında denge kurulması gerekliliğini doğurmuştur. İşverenin iş sağlığı ve güvenliği denetimini işçinin konutunda gerçekleştirmesinin gerekli olduğu hallerde her denetim öncesi işçiden izin alınması ve ölçülülük ilkesine uygun olarak amaçla sınırlı bir denetim yapılması gerekmektedir.[12]

İşçilerin teknolojik donanımlarının işveren tarafından denetlenmesine izin verme yükümlülüğünün gerekçelerini ise öncelikle iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve işverenin bilgi ve verilerini koruması oluşturmaktadır.[13]

Evden (Hibrit) Çalışmada işyeri dışında denetim imkanı tanıması nedeniyle işverenlerin sıklıkla tercih ettiği elektronik gözetleme; işverenin teknolojik araçların yardımı ile işçi ve çalıştığı işyeri hakkında bilgi edinme ve verileri işlemeye yönelen davranışlarıdır. Elektronik gözetlemeye ilişkin hukuka uygunluk sebeplerinin varlığı halinde dahi, işçinin özel hayatına daha az müdahale edilmesi ile aynı sonuca ulaşılabilecek bir yöntem var ise başvurulan ağır müdahaleci yöntem hukuka aykırı hale gelecektir. İşverenin işçiyi elektronik gözetleme ihtiyacının altında; ekonomik çıkarlarının korunması, sözleşmesel yükümlülüklerin kontrolü ve işveren sorumluluklarının yerine getirilmesi yatmaktadır. Ancak salt ekonomik çıkarın işçinin daha üstün özel yaşam hakkından üstün tutulması mümkün değildir.[14] Bu kapsamda işverenin davranışlarının iş hukukunda sonuçları yanında 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 132. vd. maddelerinde düzenlenen özel hayatın gizliliğini ihlal suçları kapsamında ceza-i yaptırımla karşılaşması da mümkündür.[15]

Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından hazırlanan rehberde uzaktan çalışanlar için iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması bakımından özellikle işçilerin iş edimini gerçekleştirdiği yerlerin iş sağlığı ve güvenliğine uygun hale getirilmesi, eğitimlerinin ve tele çalışanlar için ergonomik protokollerin, araç ve süreçlerin güncellenmesi önem arz etmektedir. Bu süreçte çalışma süresi içerisinde yeterli dinlenme molası vermenin önemi, eğitimi ve bu durumun kariyerlerini olumsuz etkilemeyeceğinin bildirilmesi, egzersiz ve beslenme ile ilgili bilgilendirme ve teşvik çalışmaları yapılması gerekmektedir. Çalışma sırasında koltuk, sandalye ve bilgisayar gibi iş için kullanılan ürünlerin ergonomik standartlara uyumlu hale getirilmesi ve ekipman desteği sağlanması işçilerin kas sağlığını korumak için gerekmektedir. [16]

Evden (Hibrit) Çalışmanın ağırlıklı olarak bilgisayarlar aracılığı ile gerçekleştirildiği değerlendirildiğinde “Ekranlı Araçlarla Yapılan İşlerde Asgari Sağlık ve Güvenlik Gerekleri Hakkında 90/270/EC sayılı AB Yönergesi”ne uygun olarak hazırlanan “Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik” [17]hükümlerinin değerlendirilmesi faydalı olacaktır.

Madde 5: (1) İşveren, işyerinde gerçekleştireceği risk değerlendirmesinde; çalışma merkezlerinde ekranlı araçların kullanımından kaynaklanan riskleri, özellikle görme, fiziksel sorunlar ve mental stresle ilgili riskleri de dikkate alarak, bu risklerin etkileri, yol açabileceği ilave etkiler ile risklerin bir arada olmasından kaynaklanabilecek olumsuz etkilerin ortadan kaldırılması veya en aza indirilmesi için her türlü sağlık ve güvenlik önlemlerini alır.

Madde 6: (2) Eğitim, özellikle aşağıdaki konuları içerir:

a) Ekranlı araçlarla çalışmalarda riskler ve korunma yolları,

b) Doğru oturuş,

c) Gözlerin korunması,

ç) Gözleri en az yoran yazı karakterleri ve renkler,

d) Çalışma sırasında gözleri kısa sürelerle dinlendirme alışkanlığı,

e) Gözlerin, kas ve iskelet sisteminin dinlendirilmesi,

f) Ara dinlenmeleri ve egzersizler.

Yönetmelik maddesinde özellikle monitörlü çalışmalarda, teknolojik aletlerin sebep olduğu risklerin azaltılması, ara dinlenmeleri ve egzersizlerin önemi vurgulanmıştır. Bu bakımdan ara dinlenmeleri yalnızca işçilerin dinlenmesi değil göz sağlıklarının korunması için de kritik öneme sahiptir.

Madde 9: (1) İşyerinde, ekranlı araçlarla çalışmaya başlamadan önce ve ekranlı araçlarla çalışmadan kaynaklanabilecek görme zorlukları yaşandığında çalışanların göz muayeneleri yapılır.

(2) Ekranlı araçlarla çalışmalarda operatörlerin gözlerinin korunması için;

a) Ekranlı araçlarla çalışmaya başlamadan önce,

b) Yapılan risk değerlendirmesi sonuçlarına göre işyeri hekimince belirlenecek düzenli aralıklarla,

c) Ekranlı araçlarla çalışmadan kaynaklanabilecek görme zorlukları yaşandığında,

göz muayeneleri yapılır.

(3) Birinci ve ikinci fıkrada belirtilen muayene sonuçlarına göre gerekiyorsa operatörlere/çalışanlara yaptıkları işe uygun araç ve gereç verilir.

Sözü edilen Yönetmelik hükümlerinin Evden (Hibrit) Çalışma Yönetmeliği ve İş Kanunu’na göre daha detaylı düzenlemeler içerdiği görülmektedir. Çalışmamızın ilerleyen kısımlarında ulaşılabilir olmama ve dinlenme haklarının işverenin iş sağlığı ve güvenliğini sağlama borcu ile doğrudan ilişkili olduğuna ayrıca değinilecektir. Bu kapsamda çalışanın psikolojik korunma alanlarının psikolojik taciz (mobbing) ve cinsel tacize indirgenemeyeceği ve ara dinlenme sürelerine ve azami çalışma sürelerine uyulmamasının fazla mesai hesaplanmasını ilgilendirdiği kadar iş sağlığı ve güvenliğine karşı da risk oluşturduğu belirtilmelidir.

ILO’nun iş stresi tanımında yer alan “bir işletmenin örgüt kültürünün beklentileri ile başa çıkamaya yetmediğinde ortaya çıkar.” ifadesi işçilerin işverenin taleplerini karşılayamama korkusunun iş stresine neden olduğunu ortaya koymaktadır. Uygulamada, işyerlerinde, tipik iş sözleşmesi ile çalışan işçilerden farklı olarak uzaktan çalışan işçiler, kendilerinin yeterince çalışmadığı yönünde bir önyargı olduğunu düşünmekte ve teknik aksaklıklar yaşandığında ya da aramalara dönemediklerinde kendilerinin sorgulandıklarını hissetmekte ve telafi amacıyla fazla saatlerle çalışma ihtiyacı hissetmektedirler. [18] Uzaktan çalışan işçilerin yeterince çalışmadıkları yönündeki önyargı, işverenlerin bu nedenle artan talepleri ve iş stresi birlikte değerlendirildiğinde, işçiler dinlenme sürelerini kullanamayıp sürekli fazla çalışma yapmakta ve iletişim araçları ile sürekli iletişim halinde kalma mecburiyeti duymaktadırlar. Dolayısıyla dinlenme ve ulaşılabilir olmama hakkının kullanılamaması psikososyal risk içerisinde iş sağlığı ve güvenliğinin tam olarak sağlanamamasına neden olmaktadır. .

Uzaktan çalışan işçilerin, tipik iş sözleşmesi ile çalışan işçiler kadar çalışmadığı önyargısı nedeniyle, işverenin performans beklentisini de karşılayabilmek amacıyla hasta olduklarında da çalışma eğiliminde oldukları görülmektedir. İşverenlerin ise işçilerin zaten evde olmaları nedeniyle işçilerden hasta olmalarına karşın, iş ile bağlantıda kalarak çalışmaya devam etmelerini bekledikleri görülmektedir.[19] Hasta işçinin çalışmaya devam etmesi yani presentizm halinde işverenin işçiyi koruma borcu kapsamında işverenin bu durumu sonlandırması gerekmektedir. İşverenin ise bu bağlamda işçiyi çalışmaya sevk edecek değil aksine esnek iş organizasyonu kurarak işçiyi koruyacak bir çalışma düzeni sağlama yükümlülüğü bulunmaktadır.[20]

Mental sağlığın yönetmelikte iş sağlığı ve güvenliği kapsamında değerlendirmesi kapsamında psikososyal risk faktörlerine değinmek gerekecektir. Psikososyal riskler genel bir üst kavram olarak işçiler için işe bağlı stres, psikolojik taciz, mesleki tükenmişliği kapsamakta ancak bunlarla sınırlandırılmamaktadır. Psikososyal risklerin varlığı halinde yılgınlık, tükenmişlik, özel ve iş hayat arasındaki dengenin bozulması ve stres ile karşı karşıya kalınmaktadır.[21]

Tele çalışma sisteminde çalışma sıklığının ve süresinin artması, her an ulaşılabilir ve bağlantıda olma ihtiyacı nedeniyle artan mesailer[22] iş sağlığı ve güvenliği açısından yeni risk faktörleri doğurmaktadır. Şöyle ki; teknolojik aletlerin getirdiği özellikle göz ve omurga sağlığını etkileyebilecek fiziksel riskler, teknostres faktörleri, sosyal izolasyon ve sanal gözetlenmeden doğan tedirginliğin psikolojik etkilerine ilişkin önlemler alınması gerekliliği doğmuştur. [23]

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 14. maddesinde meslek hastalığı “sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal engellilik halleridir.” şeklinde tanımlanmıştır. Bu tanım kapsamında Evden (Hibrit) Çalışma nedeni ile ortaya çıkan fiziksel ve ruhsal hastalıkların meslek hastalığı olarak nitelendirilmesi de gündeme gelebilecektir.

Evde çalışanların karşı karşıya olduğu meslek hastalıklarında özellikle teknolojik gözetim kaynaklı psikolojik rahatsızlıklar, uzun süreler ekran başında çalışmaktan kaynaklı kas ve eklem ağrıları, göz hastalıkları ile alerjik hastalıkların değerlendirilmesi gerekmektedir.[24]

İş kazalarının ani gelişen ve sonuçlarını hemen gösteren yapısına karşın meslek hastalıkları süreç içerisinde işin niteliğinden kaynaklı olarak sonuçlarını yavaş göstermektedir.[25]

Evden (Hibrit) Çalışmanın yukarıda değindiğimiz monitör ile uzun süreler çalışma, teknolojik gözetimden kaynaklanan iş sağlığı ve güvenliği riskleri; zoom yorgunluğu ve teknostres kavramlarının iş sağlığı ve güvenliği bakımından da gündeme gelmesine neden olmuştur.

İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin hususlar, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda düzenlenmiştir. Kanun’un kapsam içine aldığı çalışanları düzenleyen 2. maddesi:

“Bu Kanun; kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır.

(2) Ancak aşağıda belirtilen faaliyetler ve kişiler hakkında bu Kanun hükümleri uygulanmaz:

a) Fabrika, bakım merkezi, dikimevi ve benzeri işyerlerindekiler hariç Türk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığının faaliyetleri.

b) Afet ve acil durum birimlerinin müdahale faaliyetleri.

c) Ev hizmetleri.

ç) Çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapanlar.

d) Hükümlü ve tutuklulara yönelik infaz hizmetleri sırasında, iyileştirme kapsamında yapılan işyurdu, eğitim, güvenlik ve meslek edindirme faaliyetleri.”

düzenlemesi ile ev hizmetlerinde çalışanlar hariç olmak üzere tüm çalışanlara İş Kanunu’nun 4. maddesindeki sınırlamalar olmaksızın uygulanacaktır. Bu nedenle Türk Borçlar Kanunu’nda iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin detaylı düzenlemelere yer verilmemiştir. Bu işçiler açısından Türk Borçlar Kanunu’nun 417. maddesi ile birlikte 6331 sayılı kanun hükümleri uygulanacaktır.

Türk Borçlar Kanunu’nun 417. maddesinde işveren açısından iş sağlığı ve güvenliğini sağlamaya yönelik düzenlemeler, işçinin sadakat borcuna karşılık gelen işçiyi koruma ve gözetme borcundan doğmaktadır.

Türk Borçlar Kanunu m. 417:“ İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.

İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür.

İşverenin yukarıdaki hükümler dâhil, kanuna ve sözleşmeye aykırı davranışı nedeniyle işçinin ölümü, vücut bütünlüğünün zedelenmesi veya kişilik haklarının ihlaline bağlı zararların tazmini, sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk hükümlerine tabidir.”

İşverenin koruma ve gözetme borcu işçinin gördüğü ya da görebileceği muhtemel zararlara karşı önlem almanın yanında işçinin haklı çıkarlarına zarar verebilecek davranışlardan kaçınmayı da içerir ve işçinin kişiliğinin korunmasını da kapsamaktadır.[26].

İş sağlığı ve güvenliğini sağlama borcunu kapsayan ancak daha geniş kapsamlı koruma ve gözetme yükümlülüğünün sınırlarının Medeni Kanun’un 2. maddesinde düzenlenen dürüstlük kuralı çerçevesinde ele alınması gerekmektedir.[27] İşçiyi koruma ve gözetme borcu işverence güçsüz konumdaki işçiye yol gösterilmesini, işçinin bilgilendirilmesini, çıkarlarının korumasını ve işçinin maddi ve manevi kişilik değerlerine yönelik hukuka aykırı müdahalelerden kaçınılmasını kapsamaktadır.[28]

Türk Borçlar Kanunu’nun 417. maddesindeki düzenlemenin Evden (Hibrit) Çalışmaya uyarlanmasında işverenin denetim yetkisinin görece sınırlı olması ile işçiyi koruma arasındaki dengenin korunması hükmün yorumlanmasında önem arz etmektedir. İş sağlığı ve güvenliği yükümlülüğünü sınırlandırmak işçi aleyhine sonuç doğuracak ancak işverenin hakimiyet alanını aşar sorumluluklar vermek ise hakkaniyete aykırı olacak ve işverenin müdahalesinin konut dokunulmazlığını ihlal ile özel hayatın gizliliğini aşacak şekilde[29] genişletilmesi riski doğuracaktır.

Evde çalışan işçiler açısından Türk Borçlar Kanunu’nun 417. maddesi uygulama alanı bulmaktadır. Evde çalışan işçiler, tipik iş sözleşmesi ile çalışan işçilerden farklı fiziksel ve ruhsal risk faktörleriyle karşı karşıyalardır. Özellikle İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda düzenleme bulunmayan yeni risk faktörlerinde işverenin yükümlülüklerinin kapsamını TBK m. 417’ye göre belirlemek mümkündür. Maddenin kişilik haklarını koruma yükümlülüğüne yaptığı vurgu ve kapsamın genişliği çalışmamızın ilerleyen bölümlerinde değineceğimiz teknostres, psikososyal riskler, işçinin ulaşılabilir olmama ve dinlenme haklarının ihlali, ara dinlenme süreleri ile azami çalışma sürelerine uyulmaması konularında öncelikle uygulama alanı bulacaktır. Bu hallerin işverenin zarar verici davranışlardan kaçınma yükümlülüğünün ihlali teşkil edeceği kanaatindeyiz.

[1] Olgu Özdemir. ‘Uzaktan Çalışmada İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Yükümlülükleri’, Antalya Bilim Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (2016) 4 (8), 81,88 vd., Kandemir, Tele Çalışma (n 29) 128. [2]Evden (Hibrit) Çalışma Yönetmeliği’nin 12. maddesi uyarınca, “İşveren, Evden (Hibrit) Çalışma ilişkisiyle iş verdiği çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.” [3]Süzek (n 2) 288. [4] Dulay Yangın, ‘ Evde Çalışma’ (n 16) 230; Civan (n 10) 563 ; Kara (n 126) 105.; Çelik, Caniklioğlu, Canbolat and Özkaraca (n 10) 245 ; Mollamahmutoğlu, Astarlı and Baysal (n 14) 144. [5] Lütfi İnciroğlu, Çalışma Hayatında Esnek Çalışma Uygulamaları (Legal Yayıneevi 2020 2 edn) 227; Kandemir ‘Tele Çalışma’ (n 29) 129-133; Faruk Andaç, Türk İş Sağlığı ve Güvenliği Hukuku Uygulaması, (Legal Yayıncılık 2022) 108 vd; Süzek (n 2) 409 vd; Dulay Yangın, ‘ Evde Çalışma’ (n 16) 234 vd; Kübra Demir, ‘Türk İş Hukukunda Evden (Hibrit) Çalışma Kapsamında İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliğini Sağlama Borcu’ <https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1882400> accessed 4 March 2023, 2338 vd.; Civan (n 10) 563 vd.; Kara (n 126) 105 vd. [6]İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 16. Madde: ”İşyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve sürdürülebilmesi amacıyla işveren, çalışanları ve çalışan temsilcilerini işyerinin özelliklerini de dikkate alarak aşağıdaki konularda bilgilendirir: a) İşyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici tedbirler. b) Kendileri ile ilgili yasal hak ve sorumluluklar. c) İlk yardım, olağan dışı durumlar, afetler ve yangınla mücadele ve tahliye işleri konusunda görevlendirilen kişiler.” [7] İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 26/1-g: “16 ncı maddesinde belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene, bilgilendirilmeyen her bir çalışan için bin Türk Lirası,” [8] Haluk Hadi Sümer, İş Sağlığı ve Güvenliği Hukuku, (Seçkin Yayıncılık 4th edn. 2020) 156-157, Erdem Özdemir, İş Sağlığı ve Güvenliği Hukuku Dersleri, (Vedat Kitapçılık 2020) 152. [9] RG 15.05.2013/28648 [10] İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 26/1-ğ “17 nci maddesinde belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene, her bir aykırılık için çalışan başına ayrı ayrı beşyüz Türk Lirası” [11] Kandemir, ‘Tele Çalışma’ (n 28) 128. [12] Dulay Yangın, ‘Evde Çalışma’ (n 88) 234. [13] Deniz Ugan Çatalkaya, İş Hukukunda Ölçülülük İlkesi (Beta Yayınevi 2019), 298 [14] Ugan Çatalkaya, ‘Ölçülülük İlkesi’ (n 162) 281. [15] Zeki Okur, İş Hukukunda Elektronik Gözetleme (Legal Yayıncılık 2013), 201 vd. [16] ILO (2020b) In the face of Pandemic: Ensuring Safety and Helathy at Work, Geneva: International Labour Office, https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_protect/---protrav/---safework/documents/publication/wcms_742463.pdf accessed 4 March 2023, 22 vd. [17] RG 16.04.2013/26200. [18] Nazlı Sağlam, İş Hukukunda Tele (Uzaktan) Çalışmada “Teknostres” Kavramının Meslek Hastalığı Açısından Değerlendirilmesi, 7 vd., Elif Bilginoğlu, Covid-19 Pandemisi Sırasında Evden (Hibrit) Çalışmanın Artan Önemi: Bilinen Yanlışlar ve Doğrular (2021) 2 (69) Çalışma ve Toplum 1099, 1106. [19] Baycık, Doğan, Dulay and Yay (n 130) 1703. [20] Ulaş Baysal, Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Yükümlülükleri (Beta Yayıncılık 2019), 41-47. [21] Ali Güzel, ‘İş Hukukunda “Yetki” ve “Değerlendirme”’, Prof. Dr. M. İlhan Ulusan’a Armağan – Cilt: III (Seçkin Yayıncılık 2016) 368 [22] Çiğdem Vatansever, ‘Risk Değerlendirme’de Yeni Bir Boyut: Psikososyal Tehlike ve Riskler’ (2014) 40 Çalışma ve Toplum Dergisi 117, 120 [23] Sağlam (n 167) 13 [24] Sedef Koç Tangün ‘Evde Çalışanların Sosyal Güvenliği’ in Kübra Doğan Yenisey and Seda Ergüneş Emrağ (eds), İş Hukukunda Yeni Yaklaşımlar (Beta 2017) 281 [25] Ali Güzel, Ali Rıza Okur and Nurşen Caniklioğlu, Sosyal Güvenlik Hukuku (19th edn, Beta Basım Yayım 2021) 399; A Can Tuncay and Ömer Ekmekçi, Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri (21st edn, Beta Basım Yayım 2021) 431; Talat Canbolat, ‘İşçinin Kişiliğinin Korunması ve Psikolojik Taciz (Mobing)’ in Ender Demir and Beste Gemici Filiz (eds), Prof. Dr. Turhan Esener III. İş Hukuku Uluslararası Kongresi (Seçkin Yayıncılık 2021) 96. [26] Demir (n 154) 2531 [27] Cevdet Yavuz, Borçlar Hukuk Özel Hükümler, (Beta Yayınevi 17th edn 2021), 518 vd. [28] Kamil Ahmet Sevimli, ‘Türk Borçlar Kanunu m. 417 ve İş Sağlığı Güvenliği Kanunu Işığında Genel Olarak İşçinin Kişiliğinin Korunması’, Çalışma ve Toplum, 2013 (1), 110 [29] Baycık, Doğan, Dulay and Yay, (n 168), 1711